averoo/sakha-russian-parallel-corpora-all · Datasets at Hugging Face

sah stringlengths 3 2.48k	ru stringlengths 3 2.96k
Муочунаан кэлин көрбүтэ, ынах сааҕа тоҕор сиригэр кыһын саһан эһэтэ кыстаабыт үс арҕаҕын булбут.	Позднее Муочунан случайно нашёл три берлоги того медведя на месте, куда они складывали мёрзлый коровий навоз.
Кини эһэтин ырааҕынан эргийэн көрдүүрэ үһү.	А ведь он искал их, обходя дальние места.
Кини кыргыттарын туһунан туох да кэпсэммэт.	Судьбы дочерей Муочунана неизвестны.
Кэлин Муочунаан баайа эстэн ыалы кэрийэ сылдьан өлбүт үһү.	Сам же после разорения стал попрошайкой и умер в нищете.
Онтон ХХ үйэҕэ Хааҥсаар, уола Чуппууска диэн эсэһит дьон олорон өлбүттэр.	В XX веке еще были охотники Хангсар и его сын Чуппуска.
Онон Хараабай эсэһит дьон дойдулара.	Так что Харабай является родиной медвежатников.
Көтөр саҥатын истэр киһи Былыр Даалыгырга кыһыл көмүһү хостуу сиртэн-дойдуттан элбэх араас дьон кэлэн көмүстүүллэрэ.	Человек, обладающий способностью понимать птиц В старину в Даалыгыр приезжало из разных стран и улусов множество людей на золотодобычу.
Биир саас биһигини кытта Өлүөхүмэ оҕонньоро кэлэн кыттыһан үлэлэспитэ.	Однажды весной вместе с нами работал старик из Олёкминского района.
Сиикэрэ көмүһү булан бэркэ табыллан үлэлии сырыттыбыт.	Обнаружив россыпное золото, мы промышляли весьма удачно.
Арай саас уу-хаар тахсыбытын, көтөр-сүүрэр кэлбитин, оһорсун бытыгыраан эрдэҕинэ, биир сарсыарда киһибит таһырдьаттан киирээт сирэйэ-хараҕа уларыйбыт, ыксаабыт, бэрт тиэтэлинэн сээкэйин хомунан чэйдии оҕуста.	Это было весной, когда появились лужи, прилетели птицы, и только начали прорастать ростки травы с белой метёлкой. Одним утром наш старик зашел весьма испуганным, растерянным и, быстро покушав, собрал вещи.
Ыһыгын, ирээт көмүһүн ылан баран эттэ: Мин сыарҕам, атым сэбэ, барыта эйиэхэ, эн бас билиигэр хаалар.	Собрав с собой еду на дорогу и свою долю золота, он сказал мне: — Мои сани, конские принадлежности — все остается тебе.
Ону аны кыһын бэйэҥ киирбэтэххинэ, атын үчүгэй киһи киирдэҕинэ, онон ыытаар.	Следующей зимой, если сам не приедешь, отправь другим хорошим человеком.
Тоҕо эрдэ бараҕын, суолга ат аһылыга тахса илик буолуо? — диибит.	— Зачем рано уезжаешь, ведь еще не проросла трава для корма коня? — спрашиваем мы.
Бу сарсыарда тахсан тиэргэҥҥэ турдахпына, биир тураах кэлэн эттэ: «Бөлүүн кыыһыҥ ыалдьан өлөн хаалбыт, үс хонон баран таһаараллар», — диэтэ.	— Этим утром, когда вышел во двор, одна ворона мне сказала: «Вчера ночью от болезни у тебя скончалась дочь. Через три дня хоронят».
Утуйбакка түүннэри-күннэри айаннаан көрүөм, таһаарыахтарын иннинэ тиийэбин дуу суох дуу? — диэт оҕонньорбут ытаан барбыта. «Суос-соҕотох оҕолооҕум өллөҕө ол», — дии-дии ытаабыта.	Я буду ехать и днем, и ночью, и если получится, то буду дома как раз к тому времени, когда ее будут отвозить на могилу», — сказав так, старик начал громко плакать, приговаривая: «Единственный мой ребенок погиб!».
Мин бас билбитим.	Они стали моими.
Моһох дуҕата диэн ааттаабыттар.	Называли его дугой Мосоха.
Күнээйи уонна Харас Кыргыс үйэтин бүтүүтүн туһунан сэһэн баар.	Кюнээйи и Харас Существует предание об окончании века войн и сражений.
Ол Күнээйи диэн алдьархай булчут киһи туһунан.	В нем рассказывается об умелом охотнике по имени Кюнээйи.
Бу Күнээйигэ Тиэргэн Тэбэр диэн сүүрүк аттаах эбит.	У этого Кюнээйи был конь, скакун Тиэргэн Тэбэр.
Ол атынан сылдьан Үчүгэй Хонуу диэн ойуура суох кэрэ да кэрэ көрүҥнээх хонууга кыргыс тоҥустар түһэн олороллорун көрөр.	Ездил верхом на этом коне и увидел воинов-тунгусов, которые остановились на живописной поляне Ючюгэй Хонуу.
Ону көрөн Күнээйи ыйытыга суох сиргэ кэлэн олороллорун билэн тыллыы Быччагдаан ойоҕоһунан Күрэскэ ыстаннарар.	Кюнээйи знает, что они остановились на недозволенном месте, и поэтому по краю местности Быччагдаан едет донести в Кюрэс.
Кини ата сүүрэрин киргил көтөрүгэр тэҥнээбиттэрэ үһү.	Бег его коня люди сравнивали дятлу (киргил).
Дьон көрбүтүн билэн кыргыс тоҥустар тыас хомуммуттар.	Тунгусы узнали, что их увидели, и быстро уехали.
Кэлин төһө эмэ бириэмэ ааспытын кэннэ биир үтүө күн Түүкээнинэн баран иһэн бултаан кыргыс тоҥустарга ыы муннунан анньылла түһэр.	Через какое-то время после этого момента в один прекрасный день, когда ездил и охотился по Тююкээну, столкнулся нос к носу с воинами-тунгусами.
Ханан да барар сирэ суох буолан олорор сирдэрин хаба ортотунан быһа көтүтэргэ сорунар.	Из-за того, что некуда было убежать, он намерился перепрыгнуть через середину места, где они остановились.
Атын быһа кымньыылыыр, ол ойутан истэҕинэ икки киһи ат тэһииниттэн тутан ылаллар.	Бьет кнутом коня и прыгает, в это время два человека хватают коня за повод.
Атыттан түһэрэн ураһаҕа киллэрэн тойоннорун иннигэр аҕалан биэрэллэр.	Спустив его с коня, заносят в урасу и толкают к своему предводителю.
Саха киһитэ бөрөбүөтчүттээх кинилэр кэпсэтиилэрин саҕалыыллар.	Начинают разговор с помощью переводчика-якута.
Тойон этэр: "Дьэ, эн иһит, биһиги эйигин өлөрүөхпүт суоҕа, ыытыахпыт.	Предводитель говорит: «Ну-ка, послушай, мы тебя не убьем, отпустим.
Биһиги ол эрэн биир усулуобуйаҕа ыытабыт.	Но мы отпустим тебя с одним условием.
Эн үс хонон баран, күн тахсыыта бу мас анныгар төһө эрэ бөссүөм халыҥнаах төгүрүк арыыта аҕалыахтааххын.	Через три дня ты должен принести под это дерево круглое масло толщиной несколько вершков.
Онтон аҕалбатаххына, бэйэҕиттэн бэйэҥ кэмсинээр" уонна биир тиити ыйан баран ыытан кэбиспит.	Если не принесешь, то пожалеешь» и, указав на одну лиственницу, отпустил.
Күнээйи дьэ туран Ньурба Аканатыгар Саалаах диэн баай атыыһыт киһиэхэ тиийэн көрдөһөр. Баайа утарбакка биэрэр.	Кюнээйи едет в местность Акана Нюрбы к богатому купцу с именем Саалаах и просит у него. Богач не возражает и дает ему.
Күнээйи болдьоммут күнүгэр кэлэр уонна арыытын биэрэр.	В назначенный день Кюнээйи приходит и отдает масло.
Кыргыс тоҥустара арыыны ылан үлтүрүтэн сииллэр.	Воины-тунгусы, взяв масло, разделяют на части и кушают.
Сиэн баран кинилэр этэллэр: "Эһиги сахалар үчүгэй астаах эбиккит. Дьоҥҥо бэрсигэн, ыаллаһар үтүө үгэскитин итэҕэйдибит.	Скушав масло, они говорят: «У вас, якутов, еда вкусная, оказывается. Мы поверили в ваш хороший обычай делиться и соседствовать с людьми.
Уонна ол тииттэригэр ылгын чыҥыйахтарын быһа баттаан ытыстарыгар хаан биһэн баран маска бэчээт уурбуттар.	После этого порезали мизинцы и помазали ладони кровью, поставили на ту лиственницу печать окровавленными ладонями.
Ити күнтэн ыла кыргыс сэриитэ бүтэр.	С того дня война заканчивается.
Бу Күнээйи диэн кэпсээбит киһибит Суотту чугаһынааҕы ыала эбит.	Кюнээйи, про которого мы рассказали, жил близко от Суотту.
Күнээйиттэн Харас диэн ааттаах тимир ууһа төрүүр.	От Кюнээйи рождается знатный кузнец по имени Харас.
Хараска дьон бөҕө мустар эбит.	У Хараса собиралось много людей.
Биирдэ киниэхэ үүс саҥыйах аҕалан биэрэллэр.	Однажды ему приносят доху из рысьих шкур.
Биирдэ уһана олорон Харас икки ойохторо бэйэ бэйэлэрин икки ардыгар кэпсэтэллэрин истэр: "Үүс саҥыйаҕы эйиэхэ биэриэ, үчүгэй ойоҕор миэхэ биэр", — эҥин дэһэллэр эбит. Харас ону истэн баран мустубут дьону тарҕаһыҥ үс хонон баран кэлээриҥ диир.	Однажды кузнечил и услышал разговор своих двух жен: «Доху из рысьих шкур тебе подарит, хорошей жене, мне, дай». Услышав это, говорит, чтобы все собравшиеся люди разошлись и собрались через три дня.
Мин сынньана түһүөм диир.	Говорит, что хочет отдохнуть.
Дьон бартын кэннэ ойохторун ыҥыртыыр уонна саҥыйаҕы икки сиэҕиттэн туттарар уонна ортотунан хайа тардар.	После ухода людей зовет своих жен, доху по двум рукавам велит держать и рвет ее по середине.
Ойохторугар кырыктаах киһи эбит, иккиэннэрин кырбыыр, таһыйар.	Отношение его к женам было немилосердным, оказывается, избивает, шлепает их.
Салгыы уһаныытын салҕыыр.	Затем продолжает мастерить.
Дьон үс хонон баран ас бөҕөтүн тиэйэн киирэллэр.	Через три дня люди заходят, неся полную охапку еды.
Ол кэннэ биирдэ эмиэ ойохторо кэпсэтэллэрин истэр: "Киһи бөҕө мустан, киһи атаҕа тэпсэн биһиги аастыбыт, туордубут", — дэһэллэр эбит.	Потом снова слушает разговор жен: «Много людей собралось, всё скушали, все растоптали, а мы изголодались, похудели».
Эмиэ Харас дьонун тарҕатар больдохтоон баран.	Также Харас, назначив время, отпускает людей.
Биир сүөһү этин астыыр, буут арыыны киллэрэн туруорар.	Готовит мясо целого скота, заносит пуд масла.
"Дьэ, аһааҥ", — диир ойохторугар уонна эмиэ сынньаталыыр.	«Ну, кушайте», — говорит женам и снова их избивает.
Кини ыалга ыҥырыкка кыһынын да, сайынын да оҕуһунан сылдьан уһанар.	Люди его вызывали кузнечить, тогда и зимой, и летом он ездил на быке.
Харас Кэнтиккэ баай атастаах эбит.	В Кэнтике жил богатый друг Хараса.
Онно хас да хоно барар.	Едет к нему на несколько дней.
Киэһэ хонон баран олордоҕуна, тарбыйах тириитэ этэрбэстээх, ыстааннаах, сонноох 1617 саастаах модьу-таҕа кыыс киирэр. Тоҥмут кыыс оһоххо иттэ турдаҕына иһэ көстөр.	Вечером через день после приезда заходит девушка 1617 лет крепкого телосложения в торбазах из телячьих шкур, в штанах и пальто. Замёрзшая девушка стоит греется у печки и показывается ее живот.
Ону Харас баттаан баран. Мин бу кыыһы ойох ылыыһыкпын быһыылаах диир.	Харас касается её живота и говорит, что, наверное, на ней женится.
Хонон баран дойдутугар тахсар.	Переночевав, уезжает домой.
Сотору кэминэн киниэхэ илдьит кэлэр.	Через некоторое время он получает весть.
Ол илдьитэ маннык ис хоһоонноох: "Миигин биир кырдьаҕас оҕонньор ойох ылыах буолбута кэлэн ыллын", — диэн.	Содержание того извещения таково: «Меня должен был взять в жены старик, пусть приходит и берет».
Харас били урут эппит кыыһым буолуо диэн сэрэйэр.	Харас думает, что эта та девушка, про которую он говорил.
Кыыс онуоха этэр: "Кырдьаҕас киһини албынныам дуо, кэргэн ылыам диэбитиҥ, кэргэн тахсабын, " — диэн.	Тогда девушка отвечает: «Как я могу обмануть пожилого человека, ты говорил, что возьмешь в жены, я выйду за тебя».
Ол түүн хоонньоһон утуйаллар.	Той ночью спят вместе.
Кыыс үлэһит, кыайыгас эбит, дьиэ үлэтин барытын толорор эбит.	Девушка оказалась работящей, выносливой, всю домашнюю работу выполняла.
Биирдэ Харас кырбыан баҕарбыт.	Однажды Харас захотел ее избить.
Онуоха чүөчэтэ оҕонньору саҕатыттан уонна эмэһэтиттэн ылан орон анныгар симэр.	Тогда женщина, схватив его за плечи и задницу, запихивает его под кровать.
"Миигин өлөрүөҥ суоҕа, мин бэйэҕин ойохторуҥ курдук өлөрүөм", — диир.	Говорит: «Ты меня не убьешь, я тебя сама убью, как ты своих жён убил».
Ойоҕо инньэ диэтиҥ кытары — ойоҕо үөһэ көрдөҕүнэ, аллараа көрөр, аллараа көрдөҕүнэ үөһэ көрөр, эчи, кырбыа дуо.	После таких слов жены, когда жена смотрит наверх, он смотрит вниз, а когда она смотрит вниз, он — наверх, какое там избивать.
Дьэ, итилэртэн оҕо бөҕө төрүүр.	И вот у них рождается много детей.
Мыыдара Маҥаас нэһилиэгэр Уус күөлүн кэнниттэн, систэн уутун тардан, бастаан Туора үрэх диэн ааттанан, онтон тосту өҕүллэн, Түҥ өрүс диэки хайыһан — Мыыдара батыыта диэн ааттанан, саас халаан уута холустук сүүрдэр үрэҕэ баар.	Мыдара В наслеге Мангас за Усть-Кюелем есть речка, берущая свое начало с горного хребта, называется Туора Юрях, которая затем резко поворачивает в сторону речки Тюнг Юрюс, называется эта часть Мыдара Батыта — речка с буйным весенним разливом.
Батыы диэн саха тылыгар куруук бата сылдьар сир диэн буоллаҕа.	Наверняка «баты» в якутском языке означает "место всегда вмещающееся".
Мыыдара (Түүлээх аҕатын ууһа) олох өрдөөҕүтэ олоро сылдьыбыт киһи буолуохтаах.	Наверное, Мыдара (отцовский род Тюлях) означает имя жившего давно человека.
Кэргэнэ оҕоломмотун иһин, кэннигэр хаалар кэнчээри ыччаттанаары, үс кэргэннэнэ сылдьыбыт. Тус-туспа дьиэлэтэлээн, Улахан күөлгэ олорбуттар.	Из-за того, что жена не могла родить детей, он, желая оставить потомство, женился три раза, выделяя каждой жене по дому. Они жили в местности Улахан Кюель.
Өр олорбуттар да, ханнык да ойоҕо оҕоломмотох, кырдьан эрдэҕинэ эдэр кэргэнэ атын киһиттэн кистээн оҕоломмут, ол оҕо да 4 сааһыгар эрэ тиийбит үһү.	Долго жили, но ни одна жена не родила, ближе к старости Мыдара молодая жена тайно родила от другого, и то ребенок дожил только до 4 лет.
Онно: «Киһи буоламмын кэннибэр хаалар кэнчээри ыччаты Аан ийэ дойду айбата, арай ааппын ааттатар үйэм тухары бултаабыт үрэҕим — Батыым эрэ ааттатыа», — диэбитэ үһү.	И тогда, говорят, он сказал: «Хотьи родился я человеком, но не предопределила мне мать-земля оставить потомство, лишь мой Баты, где всю жизнь я охотился, прославит имя мое».
Мыыдара кыратыгар тугу барытын мыыдарастаан толкуйдуурун иһин Мыыдарас оҕо — Мыыдара буоллун диэбиттэр.	Сказывают, что мальчик в детстве все истолковывал очень мудро, поэтому ему дали имя Мыдара.
Атаҕынан да алыһа үһү, өтүүнү курданарыгар, аҥаар төбөтүн баанан баран сүүрдэҕинэ, нөҥүө төбөтө сиргэ түспэккэ хоройо субуллан иһэр буолар эбитэ үһү.	Быстр и крепок был в ногах, говорят, когда бежал, подпоясавшись одним концом длинной веревки, то другой конец, не достигая земли, вытягивался в длину и летел вслед за ним.
Урукку киһи буолан, булдунан айаҕын ииттэн олорбут, оччоҕо бурдук диэни саха билэ илик кэмэ буоллаҕа.	Как и полагается человеку прежних времен, занимался охотой, чем и кормился, в то время, конечно, якуты еще не знали про муку.
Оччолорго булт диэн элбэҕэ үһү.	Тогда, говорят, было много добычи.
От-мас эмиэ уһуннааҕын-кылгастааҕын курдук, кыыл-сүөл эмиэ улаханнаах-кыралаах.	Подобно тому, как растения бывают разными, так и звери бывают крупными или мелкими.
Арай Мыыдараны биир эһэ бадьыыстыыр буолбут: сылдьар суолугар тиити соһон аҕалан мэһэйдэтэ уурар, туутун ууттан хостоон кэбиһэр, туһаҕын, сохсотун эһэр, сылдьар суолугар маһы ойута хабыалаан «холоһуох» диэн бэлиэ хаалларар.	Однажды над Мыдара стал подшучивать медведь: подкладывал на его пути лиственницу, вытаскивал вершу из воды, разряжал силки и ловушки, на дороге оставлял знак, мол, давай поборемся, ломая растущее дерево.
Мыыдара да утары оҕо буолан биэрбит, аҕалбыт маһын төттөрү илдьэн оннугар уурар, сэбин иитэлээн, бэлиэтин үөһэ өттүнэн суол хаалларар.	Мыдара оказался упрямым малым, подложенную лиственницу возвращал на место, охотничью снасть обратно заряжал, выше знака оставлял пометку.
Дьэ, оннук хас да сыл ааспыт.	Так прошло несколько лет.
Кыһын ол эһэтин сойуолаан арҕаҕын көрдүүр да булбат, хата, эһэ бөҕөнү бултуур.	Искал зимой берлогу именно того медведя, но не находил, зато убивал много других медведей.
Биир сайын, туутун көрөн истэҕинэ, эһэтэ бу иннигэр үллэ сытарын көрбүт, өттүгүн хаптан көрбүтэ — арай быһаҕа суох, дьиэтигэр хаалбыт, эгэ, батыйата кэлиэ дуо, туу көрө сылдьар киһиэхэ.	Однажды летом, когда возвращался с осмотра верш, вдруг видит — вот лежит прямо перед ним тот медведь, ощупал бедро — а нет, оставил нож дома, нет с собой, конечно, и батыйа у человека, который вышел лишь проверить рыбную снасть.
Эһэ ойон турар, ыһыытыыр-хаһыытыыр, күөх чалахайынан тибиирбэхтиир, тымтай түгэҕин саҕа баппаҕайынан сири таптайар.	Медведь вскакивает, громко крича, обрызгивает зеленой слизью, лапой колотит по земле, словно по тымтаю.
Эһэ улахана бэрт буолан, Мыыдара салла быһыытыйар.	Оттого, что он был огромной величины, Мыдару охватывает страх.
Кэмниэ-кэнэҕэс эһэ киһиэхэ дьэ ыстанар, Мыыдара чалах тииккэ сөрүү көтөр.	И вот медведь набрасывается на человека, Мыдара прячется за утолщенной к корню лиственницей.
Мыыдара биирдэ үгэһинэн бултуу сылдьар, оччолорго Түҥ өрүс билиҥҥитин курдук синньигэс буолбатах үһү, уута икки хайатыттан ылан олорор эбит, хайа тэллэҕинэн иһэн көрдөҕүнэ — сыыр сирэйэ быстыбытыгар арҕах айаҕа көстөр, чуҥнаан көрбүтэ — кур арҕах, биир эрэ буолбатах, сүүрбэ сыл кыстаабыт, ол иһигэр уона олус улахаттар үһү.	Однажды Мыдара охотился как обычно. Тогда Тюнг речка не была такой узкой, как сейчас, она полноводно текла между двух гор. Один раз Мыдара, идя у подножия горы, видит: на обвалившемся склоне горы виднеется вход в берлогу, он осторожно разузнает, что это старая берлога, причем не одна, а двадцать, из которых десять просто огромных — по всей видимости, здесь в течение двадцати лет зимовал хозяин.
Мыыдара кэнниттэн Улахан күөлгэ Дьэллик баай диэн сүөһү баайдаах; атах соҕуруу куулатыгар сэргэтэ иҥнэйэн турар.	После Мыдара на Улахан Кюель жил Джяллик Бай, имевший много скота. На южной стороне озера, склонившись набок, стоит его сэргэ.
Кини кэнниттэн Чөөччө баай диэн Нэлэгэр аартыгын үөс өттүгэр, талах иһигэр, өтөҕүн баҕаналара баар этэ.	После него жил Чёччё Бай, в самой середине долины Нелегер посреди тальников остались столбы от его жилища-балагана.
Кэлин Чайда эмиэ сүөһүнэн байан олорбут.	Позднее жил Чайда, который тоже был богат скотом.
Атах арҕаа өттүгэр ырааһыйаҕа сайылык фермата буолбута — Чайда олорбут сирэ.	На поляне, где жил Чайда, что на западной стороне озера, потом разместился летник фермы.
Түҥ өрүс икки хайатыттан уулаах эрдэҕинэ, киниэхэ түһэр билиҥҥи от үрэхтэр: Куртуйах сүүлэ, Мыыдара батыыта, Мордьоҕой үрэҕэ — олус дохсун сүүрүктээх үрэхтэр буолуохтаахтар.	Когда-то Тюнг река разливалась от горы до горы, впадающие в нее ныне травянистые речки Куртуях Сюля, Мыдара Баты, Морджогой Юрях, наверняка, раньше были с сильными течениями.
Куртуйах сүүлэ үрэххэ, Дабаан, Бэттиэмэ, Тыытаххай үрэхтэрэ, Догдойор кэнниттэн тардар сээн, Булбут кэнниттэн тардар хос үрэх — бу биэс үрэхтэр холбоһор тумуһахтарыгар Тайах уҥуоҕа диэн ааттанар хайа баар.	Дабан, Беттемя, Тытаххай, впадающие в речку Куртуях Сюля, тянущаяся за Догдойор речка, которая берет начало от озера, тянущаяся за Булбут еще одна речка — все эти пять рек соединяются на мысе, где есть гора, которую называют Тайах Унгуога.
Бу хайа урут туох диэн ааттааҕа биллибэт. Быһа холоон, эбэм кэпсииринэн, XVII үйэ диэки Тайах диэн ааттаах булчут сиргэ өлбүтүн ити хайа үрдүгэр таһааран көмпүттэр үһү, ол онтон ааттаммыт.	Неизвестно, как она раньше называлась, но я примерно догадываюсь по рассказу моей бабушки. Где-то в XVII веке в этих местах погибшего охотника по имени Тайах похоронили на вершине этой горы, так и назвали.
Оччолорго бу үрэхтэргэ күһүн, уулара түспүтүн кэннэ, олортоохтор быһыт охсон, саас халаан уута тахсарыгар иэрэ туута уган балыктыыллар эбит.	В ту пору местные на этих речках осенью после спада воды сооружали плотину, а затем весной в половодье вершой ловили рыбу.
Биир саас биир балыксыт быһытын туутун көрө тиийбитэ, быһыта тоҕо көтүллэн, киһи иилэн ылара хаалбатах эбит.	Как-то весной один рыбак пришел проверить вершу, а она лежала вся поломанная, плотина оказалась разрушенной.
«Туох ааттаах алдьаттаҕай, тыатааҕы моһуоктаатаҕа дуу», — диэн саныы-саныы, туос тыытын миинэн, үөскэ киирэр.	Думая: «Кто поломал, может, медведь дразнит?», садится в берестяную лодочку и удаляется от берега.

Муочунаан кэлин көрбүтэ, ынах сааҕа тоҕор сиригэр кыһын саһан эһэтэ кыстаабыт үс арҕаҕын булбут.

Позднее Муочунан случайно нашёл три берлоги того медведя на месте, куда они складывали мёрзлый коровий навоз.

Кини эһэтин ырааҕынан эргийэн көрдүүрэ үһү.

А ведь он искал их, обходя дальние места.

Кини кыргыттарын туһунан туох да кэпсэммэт.

Судьбы дочерей Муочунана неизвестны.

Кэлин Муочунаан баайа эстэн ыалы кэрийэ сылдьан өлбүт үһү.

Сам же после разорения стал попрошайкой и умер в нищете.

Онтон ХХ үйэҕэ Хааҥсаар, уола Чуппууска диэн эсэһит дьон олорон өлбүттэр.

В XX веке еще были охотники Хангсар и его сын Чуппуска.

Онон Хараабай эсэһит дьон дойдулара.

Так что Харабай является родиной медвежатников.

Көтөр саҥатын истэр киһи Былыр Даалыгырга кыһыл көмүһү хостуу сиртэн-дойдуттан элбэх араас дьон кэлэн көмүстүүллэрэ.

Человек, обладающий способностью понимать птиц В старину в Даалыгыр приезжало из разных стран и улусов множество людей на золотодобычу.

Биир саас биһигини кытта Өлүөхүмэ оҕонньоро кэлэн кыттыһан үлэлэспитэ.

Однажды весной вместе с нами работал старик из Олёкминского района.

Сиикэрэ көмүһү булан бэркэ табыллан үлэлии сырыттыбыт.

Обнаружив россыпное золото, мы промышляли весьма удачно.

Арай саас уу-хаар тахсыбытын, көтөр-сүүрэр кэлбитин, оһорсун бытыгыраан эрдэҕинэ, биир сарсыарда киһибит таһырдьаттан киирээт сирэйэ-хараҕа уларыйбыт, ыксаабыт, бэрт тиэтэлинэн сээкэйин хомунан чэйдии оҕуста.

Это было весной, когда появились лужи, прилетели птицы, и только начали прорастать ростки травы с белой метёлкой. Одним утром наш старик зашел весьма испуганным, растерянным и, быстро покушав, собрал вещи.

Ыһыгын, ирээт көмүһүн ылан баран эттэ: Мин сыарҕам, атым сэбэ, барыта эйиэхэ, эн бас билиигэр хаалар.

Собрав с собой еду на дорогу и свою долю золота, он сказал мне: — Мои сани, конские принадлежности — все остается тебе.

Ону аны кыһын бэйэҥ киирбэтэххинэ, атын үчүгэй киһи киирдэҕинэ, онон ыытаар.

Следующей зимой, если сам не приедешь, отправь другим хорошим человеком.

Тоҕо эрдэ бараҕын, суолга ат аһылыга тахса илик буолуо? — диибит.

— Зачем рано уезжаешь, ведь еще не проросла трава для корма коня? — спрашиваем мы.

Бу сарсыарда тахсан тиэргэҥҥэ турдахпына, биир тураах кэлэн эттэ: «Бөлүүн кыыһыҥ ыалдьан өлөн хаалбыт, үс хонон баран таһаараллар», — диэтэ.

— Этим утром, когда вышел во двор, одна ворона мне сказала: «Вчера ночью от болезни у тебя скончалась дочь. Через три дня хоронят».

Утуйбакка түүннэри-күннэри айаннаан көрүөм, таһаарыахтарын иннинэ тиийэбин дуу суох дуу? — диэт оҕонньорбут ытаан барбыта. «Суос-соҕотох оҕолооҕум өллөҕө ол», — дии-дии ытаабыта.

Я буду ехать и днем, и ночью, и если получится, то буду дома как раз к тому времени, когда ее будут отвозить на могилу», — сказав так, старик начал громко плакать, приговаривая: «Единственный мой ребенок погиб!».

Мин бас билбитим.

Они стали моими.

Моһох дуҕата диэн ааттаабыттар.

Называли его дугой Мосоха.

Күнээйи уонна Харас Кыргыс үйэтин бүтүүтүн туһунан сэһэн баар.

Кюнээйи и Харас Существует предание об окончании века войн и сражений.

Ол Күнээйи диэн алдьархай булчут киһи туһунан.

В нем рассказывается об умелом охотнике по имени Кюнээйи.

Бу Күнээйигэ Тиэргэн Тэбэр диэн сүүрүк аттаах эбит.

У этого Кюнээйи был конь, скакун Тиэргэн Тэбэр.

Ол атынан сылдьан Үчүгэй Хонуу диэн ойуура суох кэрэ да кэрэ көрүҥнээх хонууга кыргыс тоҥустар түһэн олороллорун көрөр.

Ездил верхом на этом коне и увидел воинов-тунгусов, которые остановились на живописной поляне Ючюгэй Хонуу.

Ону көрөн Күнээйи ыйытыга суох сиргэ кэлэн олороллорун билэн тыллыы Быччагдаан ойоҕоһунан Күрэскэ ыстаннарар.

Кюнээйи знает, что они остановились на недозволенном месте, и поэтому по краю местности Быччагдаан едет донести в Кюрэс.

Кини ата сүүрэрин киргил көтөрүгэр тэҥнээбиттэрэ үһү.

Бег его коня люди сравнивали дятлу (киргил).

Дьон көрбүтүн билэн кыргыс тоҥустар тыас хомуммуттар.

Тунгусы узнали, что их увидели, и быстро уехали.

Кэлин төһө эмэ бириэмэ ааспытын кэннэ биир үтүө күн Түүкээнинэн баран иһэн бултаан кыргыс тоҥустарга ыы муннунан анньылла түһэр.

Через какое-то время после этого момента в один прекрасный день, когда ездил и охотился по Тююкээну, столкнулся нос к носу с воинами-тунгусами.

Ханан да барар сирэ суох буолан олорор сирдэрин хаба ортотунан быһа көтүтэргэ сорунар.

Из-за того, что некуда было убежать, он намерился перепрыгнуть через середину места, где они остановились.

Атын быһа кымньыылыыр, ол ойутан истэҕинэ икки киһи ат тэһииниттэн тутан ылаллар.

Бьет кнутом коня и прыгает, в это время два человека хватают коня за повод.

Атыттан түһэрэн ураһаҕа киллэрэн тойоннорун иннигэр аҕалан биэрэллэр.

Спустив его с коня, заносят в урасу и толкают к своему предводителю.

Саха киһитэ бөрөбүөтчүттээх кинилэр кэпсэтиилэрин саҕалыыллар.

Начинают разговор с помощью переводчика-якута.

Тойон этэр: "Дьэ, эн иһит, биһиги эйигин өлөрүөхпүт суоҕа, ыытыахпыт.

Предводитель говорит: «Ну-ка, послушай, мы тебя не убьем, отпустим.

Биһиги ол эрэн биир усулуобуйаҕа ыытабыт.

Но мы отпустим тебя с одним условием.

Эн үс хонон баран, күн тахсыыта бу мас анныгар төһө эрэ бөссүөм халыҥнаах төгүрүк арыыта аҕалыахтааххын.

Через три дня ты должен принести под это дерево круглое масло толщиной несколько вершков.

Онтон аҕалбатаххына, бэйэҕиттэн бэйэҥ кэмсинээр" уонна биир тиити ыйан баран ыытан кэбиспит.

Если не принесешь, то пожалеешь» и, указав на одну лиственницу, отпустил.

Күнээйи дьэ туран Ньурба Аканатыгар Саалаах диэн баай атыыһыт киһиэхэ тиийэн көрдөһөр. Баайа утарбакка биэрэр.

Кюнээйи едет в местность Акана Нюрбы к богатому купцу с именем Саалаах и просит у него. Богач не возражает и дает ему.

Күнээйи болдьоммут күнүгэр кэлэр уонна арыытын биэрэр.

В назначенный день Кюнээйи приходит и отдает масло.

Кыргыс тоҥустара арыыны ылан үлтүрүтэн сииллэр.

Воины-тунгусы, взяв масло, разделяют на части и кушают.

Сиэн баран кинилэр этэллэр: "Эһиги сахалар үчүгэй астаах эбиккит. Дьоҥҥо бэрсигэн, ыаллаһар үтүө үгэскитин итэҕэйдибит.

Скушав масло, они говорят: «У вас, якутов, еда вкусная, оказывается. Мы поверили в ваш хороший обычай делиться и соседствовать с людьми.

Уонна ол тииттэригэр ылгын чыҥыйахтарын быһа баттаан ытыстарыгар хаан биһэн баран маска бэчээт уурбуттар.

После этого порезали мизинцы и помазали ладони кровью, поставили на ту лиственницу печать окровавленными ладонями.

Ити күнтэн ыла кыргыс сэриитэ бүтэр.

С того дня война заканчивается.

Бу Күнээйи диэн кэпсээбит киһибит Суотту чугаһынааҕы ыала эбит.

Кюнээйи, про которого мы рассказали, жил близко от Суотту.

Күнээйиттэн Харас диэн ааттаах тимир ууһа төрүүр.

От Кюнээйи рождается знатный кузнец по имени Харас.

Хараска дьон бөҕө мустар эбит.

У Хараса собиралось много людей.

Биирдэ киниэхэ үүс саҥыйах аҕалан биэрэллэр.

Однажды ему приносят доху из рысьих шкур.

Биирдэ уһана олорон Харас икки ойохторо бэйэ бэйэлэрин икки ардыгар кэпсэтэллэрин истэр: "Үүс саҥыйаҕы эйиэхэ биэриэ, үчүгэй ойоҕор миэхэ биэр", — эҥин дэһэллэр эбит. Харас ону истэн баран мустубут дьону тарҕаһыҥ үс хонон баран кэлээриҥ диир.

Однажды кузнечил и услышал разговор своих двух жен: «Доху из рысьих шкур тебе подарит, хорошей жене, мне, дай». Услышав это, говорит, чтобы все собравшиеся люди разошлись и собрались через три дня.

Мин сынньана түһүөм диир.

Говорит, что хочет отдохнуть.

Дьон бартын кэннэ ойохторун ыҥыртыыр уонна саҥыйаҕы икки сиэҕиттэн туттарар уонна ортотунан хайа тардар.

После ухода людей зовет своих жен, доху по двум рукавам велит держать и рвет ее по середине.

Ойохторугар кырыктаах киһи эбит, иккиэннэрин кырбыыр, таһыйар.

Отношение его к женам было немилосердным, оказывается, избивает, шлепает их.

Салгыы уһаныытын салҕыыр.

Затем продолжает мастерить.

Дьон үс хонон баран ас бөҕөтүн тиэйэн киирэллэр.

Через три дня люди заходят, неся полную охапку еды.

Ол кэннэ биирдэ эмиэ ойохторо кэпсэтэллэрин истэр: "Киһи бөҕө мустан, киһи атаҕа тэпсэн биһиги аастыбыт, туордубут", — дэһэллэр эбит.

Потом снова слушает разговор жен: «Много людей собралось, всё скушали, все растоптали, а мы изголодались, похудели».

Эмиэ Харас дьонун тарҕатар больдохтоон баран.

Также Харас, назначив время, отпускает людей.

Биир сүөһү этин астыыр, буут арыыны киллэрэн туруорар.

Готовит мясо целого скота, заносит пуд масла.

"Дьэ, аһааҥ", — диир ойохторугар уонна эмиэ сынньаталыыр.

«Ну, кушайте», — говорит женам и снова их избивает.

Кини ыалга ыҥырыкка кыһынын да, сайынын да оҕуһунан сылдьан уһанар.

Люди его вызывали кузнечить, тогда и зимой, и летом он ездил на быке.

Харас Кэнтиккэ баай атастаах эбит.

В Кэнтике жил богатый друг Хараса.

Онно хас да хоно барар.

Едет к нему на несколько дней.

Киэһэ хонон баран олордоҕуна, тарбыйах тириитэ этэрбэстээх, ыстааннаах, сонноох 1617 саастаах модьу-таҕа кыыс киирэр. Тоҥмут кыыс оһоххо иттэ турдаҕына иһэ көстөр.

Вечером через день после приезда заходит девушка 1617 лет крепкого телосложения в торбазах из телячьих шкур, в штанах и пальто. Замёрзшая девушка стоит греется у печки и показывается ее живот.

Ону Харас баттаан баран. Мин бу кыыһы ойох ылыыһыкпын быһыылаах диир.

Харас касается её живота и говорит, что, наверное, на ней женится.

Хонон баран дойдутугар тахсар.

Переночевав, уезжает домой.

Сотору кэминэн киниэхэ илдьит кэлэр.

Через некоторое время он получает весть.

Ол илдьитэ маннык ис хоһоонноох: "Миигин биир кырдьаҕас оҕонньор ойох ылыах буолбута кэлэн ыллын", — диэн.

Содержание того извещения таково: «Меня должен был взять в жены старик, пусть приходит и берет».

Харас били урут эппит кыыһым буолуо диэн сэрэйэр.

Харас думает, что эта та девушка, про которую он говорил.

Кыыс онуоха этэр: "Кырдьаҕас киһини албынныам дуо, кэргэн ылыам диэбитиҥ, кэргэн тахсабын, " — диэн.

Тогда девушка отвечает: «Как я могу обмануть пожилого человека, ты говорил, что возьмешь в жены, я выйду за тебя».

Ол түүн хоонньоһон утуйаллар.

Той ночью спят вместе.

Кыыс үлэһит, кыайыгас эбит, дьиэ үлэтин барытын толорор эбит.

Девушка оказалась работящей, выносливой, всю домашнюю работу выполняла.

Биирдэ Харас кырбыан баҕарбыт.

Однажды Харас захотел ее избить.

Онуоха чүөчэтэ оҕонньору саҕатыттан уонна эмэһэтиттэн ылан орон анныгар симэр.

Тогда женщина, схватив его за плечи и задницу, запихивает его под кровать.

"Миигин өлөрүөҥ суоҕа, мин бэйэҕин ойохторуҥ курдук өлөрүөм", — диир.

Говорит: «Ты меня не убьешь, я тебя сама убью, как ты своих жён убил».

Ойоҕо инньэ диэтиҥ кытары — ойоҕо үөһэ көрдөҕүнэ, аллараа көрөр, аллараа көрдөҕүнэ үөһэ көрөр, эчи, кырбыа дуо.

После таких слов жены, когда жена смотрит наверх, он смотрит вниз, а когда она смотрит вниз, он — наверх, какое там избивать.

Дьэ, итилэртэн оҕо бөҕө төрүүр.

И вот у них рождается много детей.

Мыыдара Маҥаас нэһилиэгэр Уус күөлүн кэнниттэн, систэн уутун тардан, бастаан Туора үрэх диэн ааттанан, онтон тосту өҕүллэн, Түҥ өрүс диэки хайыһан — Мыыдара батыыта диэн ааттанан, саас халаан уута холустук сүүрдэр үрэҕэ баар.

Мыдара В наслеге Мангас за Усть-Кюелем есть речка, берущая свое начало с горного хребта, называется Туора Юрях, которая затем резко поворачивает в сторону речки Тюнг Юрюс, называется эта часть Мыдара Батыта — речка с буйным весенним разливом.

Батыы диэн саха тылыгар куруук бата сылдьар сир диэн буоллаҕа.

Наверняка «баты» в якутском языке означает "место всегда вмещающееся".

Мыыдара (Түүлээх аҕатын ууһа) олох өрдөөҕүтэ олоро сылдьыбыт киһи буолуохтаах.

Наверное, Мыдара (отцовский род Тюлях) означает имя жившего давно человека.

Кэргэнэ оҕоломмотун иһин, кэннигэр хаалар кэнчээри ыччаттанаары, үс кэргэннэнэ сылдьыбыт. Тус-туспа дьиэлэтэлээн, Улахан күөлгэ олорбуттар.

Из-за того, что жена не могла родить детей, он, желая оставить потомство, женился три раза, выделяя каждой жене по дому. Они жили в местности Улахан Кюель.

Өр олорбуттар да, ханнык да ойоҕо оҕоломмотох, кырдьан эрдэҕинэ эдэр кэргэнэ атын киһиттэн кистээн оҕоломмут, ол оҕо да 4 сааһыгар эрэ тиийбит үһү.

Долго жили, но ни одна жена не родила, ближе к старости Мыдара молодая жена тайно родила от другого, и то ребенок дожил только до 4 лет.

Онно: «Киһи буоламмын кэннибэр хаалар кэнчээри ыччаты Аан ийэ дойду айбата, арай ааппын ааттатар үйэм тухары бултаабыт үрэҕим — Батыым эрэ ааттатыа», — диэбитэ үһү.

И тогда, говорят, он сказал: «Хотьи родился я человеком, но не предопределила мне мать-земля оставить потомство, лишь мой Баты, где всю жизнь я охотился, прославит имя мое».

Мыыдара кыратыгар тугу барытын мыыдарастаан толкуйдуурун иһин Мыыдарас оҕо — Мыыдара буоллун диэбиттэр.

Сказывают, что мальчик в детстве все истолковывал очень мудро, поэтому ему дали имя Мыдара.

Атаҕынан да алыһа үһү, өтүүнү курданарыгар, аҥаар төбөтүн баанан баран сүүрдэҕинэ, нөҥүө төбөтө сиргэ түспэккэ хоройо субуллан иһэр буолар эбитэ үһү.

Быстр и крепок был в ногах, говорят, когда бежал, подпоясавшись одним концом длинной веревки, то другой конец, не достигая земли, вытягивался в длину и летел вслед за ним.

Урукку киһи буолан, булдунан айаҕын ииттэн олорбут, оччоҕо бурдук диэни саха билэ илик кэмэ буоллаҕа.

Как и полагается человеку прежних времен, занимался охотой, чем и кормился, в то время, конечно, якуты еще не знали про муку.

Оччолорго булт диэн элбэҕэ үһү.

Тогда, говорят, было много добычи.

От-мас эмиэ уһуннааҕын-кылгастааҕын курдук, кыыл-сүөл эмиэ улаханнаах-кыралаах.

Подобно тому, как растения бывают разными, так и звери бывают крупными или мелкими.

Арай Мыыдараны биир эһэ бадьыыстыыр буолбут: сылдьар суолугар тиити соһон аҕалан мэһэйдэтэ уурар, туутун ууттан хостоон кэбиһэр, туһаҕын, сохсотун эһэр, сылдьар суолугар маһы ойута хабыалаан «холоһуох» диэн бэлиэ хаалларар.

Однажды над Мыдара стал подшучивать медведь: подкладывал на его пути лиственницу, вытаскивал вершу из воды, разряжал силки и ловушки, на дороге оставлял знак, мол, давай поборемся, ломая растущее дерево.

Мыыдара да утары оҕо буолан биэрбит, аҕалбыт маһын төттөрү илдьэн оннугар уурар, сэбин иитэлээн, бэлиэтин үөһэ өттүнэн суол хаалларар.

Мыдара оказался упрямым малым, подложенную лиственницу возвращал на место, охотничью снасть обратно заряжал, выше знака оставлял пометку.

Дьэ, оннук хас да сыл ааспыт.

Так прошло несколько лет.

Кыһын ол эһэтин сойуолаан арҕаҕын көрдүүр да булбат, хата, эһэ бөҕөнү бултуур.

Искал зимой берлогу именно того медведя, но не находил, зато убивал много других медведей.

Биир сайын, туутун көрөн истэҕинэ, эһэтэ бу иннигэр үллэ сытарын көрбүт, өттүгүн хаптан көрбүтэ — арай быһаҕа суох, дьиэтигэр хаалбыт, эгэ, батыйата кэлиэ дуо, туу көрө сылдьар киһиэхэ.

Однажды летом, когда возвращался с осмотра верш, вдруг видит — вот лежит прямо перед ним тот медведь, ощупал бедро — а нет, оставил нож дома, нет с собой, конечно, и батыйа у человека, который вышел лишь проверить рыбную снасть.

Эһэ ойон турар, ыһыытыыр-хаһыытыыр, күөх чалахайынан тибиирбэхтиир, тымтай түгэҕин саҕа баппаҕайынан сири таптайар.

Медведь вскакивает, громко крича, обрызгивает зеленой слизью, лапой колотит по земле, словно по тымтаю.

Эһэ улахана бэрт буолан, Мыыдара салла быһыытыйар.

Оттого, что он был огромной величины, Мыдару охватывает страх.

Кэмниэ-кэнэҕэс эһэ киһиэхэ дьэ ыстанар, Мыыдара чалах тииккэ сөрүү көтөр.

И вот медведь набрасывается на человека, Мыдара прячется за утолщенной к корню лиственницей.

Мыыдара биирдэ үгэһинэн бултуу сылдьар, оччолорго Түҥ өрүс билиҥҥитин курдук синньигэс буолбатах үһү, уута икки хайатыттан ылан олорор эбит, хайа тэллэҕинэн иһэн көрдөҕүнэ — сыыр сирэйэ быстыбытыгар арҕах айаҕа көстөр, чуҥнаан көрбүтэ — кур арҕах, биир эрэ буолбатах, сүүрбэ сыл кыстаабыт, ол иһигэр уона олус улахаттар үһү.

Однажды Мыдара охотился как обычно. Тогда Тюнг речка не была такой узкой, как сейчас, она полноводно текла между двух гор. Один раз Мыдара, идя у подножия горы, видит: на обвалившемся склоне горы виднеется вход в берлогу, он осторожно разузнает, что это старая берлога, причем не одна, а двадцать, из которых десять просто огромных — по всей видимости, здесь в течение двадцати лет зимовал хозяин.

Мыыдара кэнниттэн Улахан күөлгэ Дьэллик баай диэн сүөһү баайдаах; атах соҕуруу куулатыгар сэргэтэ иҥнэйэн турар.

После Мыдара на Улахан Кюель жил Джяллик Бай, имевший много скота. На южной стороне озера, склонившись набок, стоит его сэргэ.

Кини кэнниттэн Чөөччө баай диэн Нэлэгэр аартыгын үөс өттүгэр, талах иһигэр, өтөҕүн баҕаналара баар этэ.

После него жил Чёччё Бай, в самой середине долины Нелегер посреди тальников остались столбы от его жилища-балагана.

Кэлин Чайда эмиэ сүөһүнэн байан олорбут.

Позднее жил Чайда, который тоже был богат скотом.

Атах арҕаа өттүгэр ырааһыйаҕа сайылык фермата буолбута — Чайда олорбут сирэ.

На поляне, где жил Чайда, что на западной стороне озера, потом разместился летник фермы.

Түҥ өрүс икки хайатыттан уулаах эрдэҕинэ, киниэхэ түһэр билиҥҥи от үрэхтэр: Куртуйах сүүлэ, Мыыдара батыыта, Мордьоҕой үрэҕэ — олус дохсун сүүрүктээх үрэхтэр буолуохтаахтар.

Когда-то Тюнг река разливалась от горы до горы, впадающие в нее ныне травянистые речки Куртуях Сюля, Мыдара Баты, Морджогой Юрях, наверняка, раньше были с сильными течениями.

Куртуйах сүүлэ үрэххэ, Дабаан, Бэттиэмэ, Тыытаххай үрэхтэрэ, Догдойор кэнниттэн тардар сээн, Булбут кэнниттэн тардар хос үрэх — бу биэс үрэхтэр холбоһор тумуһахтарыгар Тайах уҥуоҕа диэн ааттанар хайа баар.

Дабан, Беттемя, Тытаххай, впадающие в речку Куртуях Сюля, тянущаяся за Догдойор речка, которая берет начало от озера, тянущаяся за Булбут еще одна речка — все эти пять рек соединяются на мысе, где есть гора, которую называют Тайах Унгуога.

Бу хайа урут туох диэн ааттааҕа биллибэт. Быһа холоон, эбэм кэпсииринэн, XVII үйэ диэки Тайах диэн ааттаах булчут сиргэ өлбүтүн ити хайа үрдүгэр таһааран көмпүттэр үһү, ол онтон ааттаммыт.

Неизвестно, как она раньше называлась, но я примерно догадываюсь по рассказу моей бабушки. Где-то в XVII веке в этих местах погибшего охотника по имени Тайах похоронили на вершине этой горы, так и назвали.

Оччолорго бу үрэхтэргэ күһүн, уулара түспүтүн кэннэ, олортоохтор быһыт охсон, саас халаан уута тахсарыгар иэрэ туута уган балыктыыллар эбит.

В ту пору местные на этих речках осенью после спада воды сооружали плотину, а затем весной в половодье вершой ловили рыбу.

Биир саас биир балыксыт быһытын туутун көрө тиийбитэ, быһыта тоҕо көтүллэн, киһи иилэн ылара хаалбатах эбит.

Как-то весной один рыбак пришел проверить вершу, а она лежала вся поломанная, плотина оказалась разрушенной.

«Туох ааттаах алдьаттаҕай, тыатааҕы моһуоктаатаҕа дуу», — диэн саныы-саныы, туос тыытын миинэн, үөскэ киирэр.

Думая: «Кто поломал, может, медведь дразнит?», садится в берестяную лодочку и удаляется от берега.