Datasets:
averoo
/
sakha-russian-parallel-corpora-all

Dataset card Data Studio Files
xet
Community
1
sah
stringlengths
3
2.48k
ru
stringlengths
3
2.96k
Онно күһүн аҕам миигин илдьэ оҕустаах сыарҕанан ойуурга бултуу барбыппыт.
Тогда мы с отцом отправились на охоту на быке с санями.
Арай, биир күн олус улахана суох ойуур ортотугар, хайа быыһыгар олорор күөлгэ кэллибит. Онно чэйдээтибит.
В одной яме нашли жирного лося, разделали и съели. Вышли на озеро в середине небольшого леса, меж гор, попили там чай.
Ол олорон аҕам кэпсээбитэ: — Хойут улаатан булчут буоллаххына, бу диэки охсулуннаххына, бу күөлгэ кыһын да, сайын да чугаһаабат буол.
Тогда отец сказал: — Потом, когда станешь взрослым охотником, если занесет когда-нибудь в эту сторону ни зимой, ни летом не приближайся к этому озеру.
— Тоҕо? - диибин.
— Почему? — спрашиваю.
— Былыр манна улахан сордоҥ баара үһү.
— Говорят, давным-давно здесь обитала большая щука.
Ол сордоҥ эһэни ыһыытаппытынан соһон киллэрбитин балыксыт көрөн, бултуу кэлэн баран төннүбүт.
Один рыбак видел, как эта щука затащила в воду рычавшего медведя, и, даже не порыбачив, вернулся обратно домой.
Дириҥ уулаах туһунан Билиҥҥи Өргүөт сиригэр Күрэнчэ кэлиэн иннинэ олорбут тоҥустар тимир сэптээх Күрэнчэттэн үтүрүллэн, кинини кытта утарылаһар кыахтара суох буолан, ыраах атын сирдэргэ онно-манна көһөн барбыттар.
Об озере Диринг уулаах Тунгусы, до прихода Кюрэнчэ жившие на нынешних Ёргюётских землях, были вытеснены им, так как он обладал железным вооружением — не сумев противостоять ему, тунгусы переселились, кто куда, в другие отдалённые края.
Ити кэнниттэн Күрэнчэ уонна кини бырааттара билиҥҥи Дириҥ Уулаах арҕаа тумулугар олоҕурбуттар.
После чего Кюрэнчэ и его братья обосновались на западном мысе нынешнего Диринг Уулаах.
Былыргы сэһэннэринэн, Күрэнчэ олус өрдөөҕү, адьас былыргы киһи эбит.
По старинным преданиям, Кюрэнчэ был человеком очень древним, почти первобытным.
Кини былыр нуучча омук бу дойдуну булуон иннинэ олорбута үһү диэн буолар.
Говорится, что он жил еще до прихода русских на якутскую землю.
Күрэнчэ олорбут өтөҕүн торума (былыр-былыргыттан номоххо киирбит өтөх) Дириҥ Уулаах арҕаа өттүгэр кырдал үрдүгэр, ойуур иһигэр, Харыйалаах суолун аартыгар билигин да баар.
Остатки жилища Кюрэнчэ (жилище, испокон веков упоминаемое в преданиях), что в лесу на перевале дороги, ведущей в «Харыйалаах», к западу от возвышенности в местности «Диринг Уулаах», есть и поныне.
Ол гынан баран, Күрэнчэ туһунан олохтоон-сиэрдээн кэпсиэх иннинэ былыр аан маҥнай кини уһуннук олорбут күөлүн Дириҥ Уулаах уруккутун ылан көрүөҕүҥ.
Однако, прежде чем начать обстоятельный рассказ о Кюрэнчэ, следует обратить внимание на прошлое озера «Диринг Уулаах», где он впервые и надолго поселился.
Тоҕо диэтэххэ, Дириҥ Уулаах эбэ хотун уруккута-хойуккута үгүһү кэпсиир даҕаны, эмиэ даҕаны элбэх топонимика чахчыларын көрдөрөр.
Потому что страницы истории прошлого Эбэ-хотун «Диринг Уулаах» содержат много интересного, а также подтверждаются большим количеством топонимических фактов.
Олортон үгүстэрэ Күрэнчэ ол саҕана хайдах олорбутун билэргэ быһаччы сыһыаннаахтар.
И они имеют непосредственное отношение к тогдашней жизни Кюрэнчэ.
Үйэттэн үйэҕэ төрүт өбүгэ саҕаттан номох буолбут, наһаа өрдөөҕү сэһэннэртэн көрдөххө (холобур, Додуол Миитэрэй, Дуудук Маппыайа, Морсойо Уйбаан, Күһүт Быыпсайа -Охонооһой, Омукча Эҥиэнтэй, Силигийээн Силип уонна Ыртаха Дьөгүөр курдук кырдьаҕастар кэпсээннэринэн) быдан былыр, Күрэнчэ үйэтин саҕана, билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөл дьиҥнээх төрүт маҥнайгы аата Оргоот күөлэ диэн эбит.
Как гласят древние предания, передаваемые из уст в уста со времён первопредков (например, из рассказов таких старожилов, как Ходуол Дмитрий, Дуудук Матвей, Морсойо Иван, бывший глава Кюсюта — Афанасий, Омукча Иннокентий, Силигийээн Филипп и Ыртаха Егор), давным-давно, во времена Кюрэнчэ, нынешнее озеро «Диринг Уулаах» изначально называлось «Оргоот Кюёлэ» (озеро «Оргоот»).
Алтан оттоох кырдьаҕаһа, Иннокентий Петров — Омукча оҕонньор сэһэнинэн, былыр Оргоот күөлэ диэн маҥнай Күрэнчэ ааттаабыт эбит.
Как поведал старожил местности «Алтан Оттоох» Иннокентий Петров — Омукча огонёр, название «Оргоот кюёлэ» этому озеру дал сам Кюрэнчэ.
Туохтан Оргоот күөлэ диэн былыр ааттаммыта буолуой?
Из-за чего же в старину озеро было названо «Оргоот кюёлэ»?
Ааттаммыт эбит, арааһа, сир аатынан.
Видимо, по названию самой местности.
«Оргоот» диэн тыл бэйэтэ этэ сылдьарын курдук ити сир оройо — үрдүк сир аата.
Само слово «Оргоот» обозначает возвышенность, возвышенную местность.
Дьэ, кырдьык даҕаны Дириҥ Уулаах үрдүк оргоот сиргэ үөскээбит күөл эбит.
И вправду озеро «Диринг Уулаах» образовалось, оказывается, на возвышенной местности «оргоот».
Тоҥуо, Быракаан, Үмүлүүн — үс улахан үрэхтэр ууларын араартыыр үрдүк сир.
Эта возвышенность разделяет воды трех больших речек — «Тонгуо», «Быракаан» и «Юмюлююн».
Ити үрдүк сис илин өттүн уута Быракаан тардыыта буолан, Тыымпыкаан үрэҕинэн Быракааҥҥа түһэр, соҕуруу өттүн уута Тоҥуо тардыытынан, Тэкээри үрэҕинэн Тоҥуоҕа барар уонна хоту өттүнээҕи уута Үмүлүүн үрэҕинэн өрүскэ киирэр.
Воды восточной стороны этой лесистой возвышенности впадают через речку Тыымпыкаан к речке Быракаан, воды западной стороны впадают через речку Тэкээри к речке Тонгуо и, наконец, воды восточной стороны через речку «Юмюлююн» впадают в реку Вилюй.
Ол гынан баран, кэпсээннэргэ этиллэринэн, Оргоот дьоно кэнники улахан күөллэрин харыстаан, Эбэ хотуммут иччитэ кыыһырыа диэн, дьиҥнээх аатынан куруутун ааттаабаттара үһү.
Однако, как говорится в преданиях, люди, живущие возле озера Оргоот, чтобы не рассердить духа-хозяйку озера, никогда вслух не произносили название озера.
12. Билигин көрдөххө, Дириҥ Уулаах күөл ойуурун саҕатынан үрүҥ кумах үрдүк кырдал буор модьоҕо курдук күөлү төгүрүччү иилии эргийэр диэххэ сөп.
12. Ныне, если присмотреться к опушке леса, озеро Диринг Уулаах, как бы вокруг окружает возвышенный «земляной вал» из белого песка.
Былыр Күрэнчэ үйэтин саҕана, күөл уута оччоҕо ити үрдүк кырдал тэллэҕинэн эбитэ үһү диэн сэһэн буолара.
В преданиях говорится, в старину, во времена Кюрэнчэ, уровень воды в озере достигал краев того земляного вала.
Онон Күрэнчэ тыыннааҕар Дириҥ Уулаах, хара тыаларын саҕатыттан толору уулааҕын саҕана, маҥнай сүүнэ улахан күөл эбит.
То есть, при жизни Кюрэнчэ озеро Диринг Уулаах было полноводным, доходившим до опушки темных лесов.
Онтон күөл уута Күрэнчэ олорбут үйэтин кэнниттэн Үмүлүүн үрэҕинэн өрүскэ түһэн, Ньууйаакы оҕонньор сэһэнинэн, Дириҥ Уулаах сыыйа төгүрүччү ходуһаламмыт эбит.
По рассказам старожила Ньууйаакы огонёр, после Кюрэнчэ вода озера по речке Юмюлююн уже впадала в реку и поэтому потихоньку образовались покосные луга вокруг озера Диринг Уулаах.
Кини куруутун Күрэнчэни сэһэргииригэр, билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөл былыргытын эмиэ кэпсиир буолара.
Когда он рассказывал о Кюрэнчэ, то всегда обращался к прошлой истории озера Диринг Уулаах.
Ити күөл тулатыгар Күрэнчэ кэнники бэрт уһуннук олорон, хаар маҥан баттахтанан, улаханнык кырдьан уоттан арахпат буолан баран өлбүтэ үһү.
Кюрэнчэ жил очень долго у этого озера, встретил там свою глубокую старость и умер, будучи дряхлым стариком, не отходившим от жара очага.
Кини курдук элбэх бултаах-алтаах, өлгөм баайдаах уонна кини курдук дириҥ уулаах улахан күөл чугаһынан суох.
Нет в округе другого такого большого озера, как это, с изобилием зверья для охоты, с щедрым уловом и с бездонной водой.
Онон хойут да буолтун иһин, итинник дириҥ уулаах күөл кэнэҕэс хаһан да хойуоруо суоҕа, баайын ыһыктыа суоҕа», — диэн ытык-кэриэс тылын кэпсии-кэпсии ытамньыйара үһү.
Даже по прошествии многих лет — это глубоководное озеро не иссякнет, и свои богатства удержит», — как в назидание своим потомкам.
Кырдьык да, ити Күрэнчэ үйэтин кэнниттэн ханнык да алдьархайдаах, модун тымныылаах чымарҕан сут-кураан сылларга хайдахтаах да күөллэргэ муус дьөлө тоҥор дьылларыгар Оргоот күөлэ дириҥ уулаах буолан хаһан да хойуорбата эбитэ үһү.
И на самом деле, после Кюрэнчэ, ни в годы лютых морозов, ни в годы засухи и голода, когда во всех других озерах вода промерзала насквозь, говорят, озеро Оргоот кюёлэ благодаря своей глубокой воде никогда не западало.
Ол да иһин кэнники үйэлэргэ, оччотооҕунан Оргоот дьоно улуу күөллэрин хойуорбатын туһуттан, ытыктыыр өбүгэлэрин тылынан күн эбэлэрин иччитин кыыһырдымаары харыстаан дьиҥнээх кырдьаҕас аатынан ааттаабакка ардыгар Дириҥ Уулаах диир буолбуттара үһү.
Из-за этого, в последующие века, «люди Оргоот», как их тогда называли, стали почитать своё озеро ещё больше и, по обычаю предков, чтобы не разгневать свою почтенную бабушку — дух озера и, оберегая ее, вместо исконного древнего названия стали иногда называть его Диринг Уулаах.
Инньэ гынан, кэнники үйэлэр усталарыгар сыыйа күөл урукку дьиҥнээх аата Оргоот күөлэ диэн аат умнуллан Дириҥ Уулаах диэн, ардыгар Улахан Эбэ диэн куруутун ааттанар буолбут.
Так и повелось, в следующие века исконное название озера Оргоот кюёлэ постепенно стало забываться, привычным стало название Диринг Уулаах (Глубоководный), а иногда Улахан Эбэ (Большое озеро).
Ол курдук, Такыр оҕонньор сэһэнинэн, Күрэнчэ үйэтин саҕанааҕы Дириҥ Уулаах былыргы уутун модьоҕото билигин күөлү төгүрүччү уһун синньигэс үрүҥ кумах үрдүк кырдал буолбут, — диэн Дмитрий Додуол бэйэтин сэһэнин түмүктүүр этэ.
Старожил Дмитрий Додуол, завершая свой рассказ о прошлом, говорил: «По рассказам старика Такыр огонёр, первоначальные уступы озера Диринг Уулаах времен Кюрэнчэ ныне образовали вокруг озера протяженную высокую возвышенность из белого песка».
Додуол оҕонньор былыр Тойоку аҕатын ууһун кырдьаҕастарын барыларын көрбүт-билбит, кинилэр сэһэннэрин үгүһү истибит, үгүһү кытта сэлэспит-сэһэргэспит киһи.
Старик Додуол в свое время знавал стариков из отцовского рода Тойоку, слыхивал от них множество преданий, со многими из них общался и вел беседы.
Былыр, арааһа, Бүлүү орто сүнньүгэр олорор тоҥус, тумаат уонна майаат омуктарга билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөлэ, дьулаан киһи олорбут сирэ буолан улаханнык сураҕырбыт, киэҥник биллибит күөл быһыылаах.
В старину, среди тунгусских, туматских и майатских племен, живших в средней полосе реки Вилюй, нынешнее озеро Диринг Уулаах, по всей видимости, было широко известно, как территория проживания весьма грозного человека.
Бэл оннооҕор, Ньууйаакы сэһэнинэн, күөл арҕаа өттүнээҕи Күрэнчэ олорбут тумула кэлэр-барар тоҥустар кэпсээннэригэр киирэн, «Күрэнчэ тумула» диэн ааттанан өр кэмҥэ эмиэ аатыран — сураҕыран сылдьыбыт эбит.
Даже по воспоминаниям старика Ньууйаакы, западный мыс озера, где жил Кюрэнчэ, упоминался в рассказах проезжих тунгусов не иначе, как Мыс Кюрэнчэ, и еще долгое время был на слуху под таким названием.
Дириҥ Уулаах күөлүгэр кэллэххинэ, кини киэҥ ходуһата уонна тыатын саҕатынан төгүрүччү үрүҥ кумах үрдүк кырдала киһи хараҕар бастакынан быраҕылла түһэллэр.
Когда подходишь к озеру Диринг Уулаах, в глаза бросаются в первую очередь его обширный луг и окружающие озеро высокие холмы белого песка, тянущиеся по опушке леса.
Күөл тулатынааҕы ити иилии эргийэн сытар үрүҥ кумах үрдүк кырдалын кэрийэн көрө-одуулаһа иһэҥҥин — өскө былыр бу кырдал тэллэҕинэн күөл толору уулааҕын саҕана Күрэнчэ олорбут эбит буоллаҕына, кырдьык да кини адьас былыргы, наһаа өрдөөҕү да киһи эбит дии саныыгын.
Кидая свой взор на высокие холмы белого песка вокруг озера и представляя, что Кюрэнчэ здесь жил в далёкие времена, когда озеро было наполнено водой до подножия этих холмов, то невольно поражаешься, и вправду очень древним человеком он был.
Күрэнчэ орто быраата Дугуй диэн, кыра быраата Дуксуку диэн ааттаах дьоннор эбиттэрэ үһү.
Говорят, среднего брата Кюрэнчэ звали Дугуй, а младшего брата — Дуксуку.
Былыргы сэһэнинэн, Күрэнчэ билиҥҥи Дириҥ Уулаах арҕаа тумулугар орто быраатын Дугуй диэн киһини кытта бэрт уһуннук олорбуттар.
По старинным преданиям, Кюрэнчэ вместе со средним братом Дугуй довольно долго жили на западном мысе нынешнего озера Диринг Уулаах.
Кинилэр хаппыт кыыл тириитинэн оҥоһуллубут халҕаннаах, буор холомо дьиэлээх буолаллара үһү диэн буолар.
Говорят, они жили в глиняном жилище-холомо, дверь которого была обита лосиной шкурой.
Таҥнар таҥастарын уонна аһыыр астарын тустарынан сорох үһүйээн кэпсээннэргэ, былыр Күрэнчэ уонна кини бырааттара сүөһүтэ суох дьон буолалларын быһыытынан, ичигэс таҥастара-саптара олоччу кыыл тириитэ, аһыыр астара аҥаардас булт этэ, балык уонна үөрэ араас көрүҥнэрэ, оттон сайыҥҥы бириэмэҕэ сир аһа буолара үһү диэн судургутук да буоллар куруутун ахтыллаллар.
В некоторых преданиях хотя и кратко, но постоянно упоминается об их одежде и еде. Так как Кюрэнчэ и его братья не держали скот, то вся их теплая одежда была сшита из шкур разных животных, в пищу употребляли только мясо дичи, рыбу и различные похлебки-юёрэ. В летние же периоды питались только ягодами.
13. Өргүөт төрдө Күрэнчэ диэн киһи былыр ох саанан, тимир үҥүүнэн, батыйанан ойуур кыылын бултуура үһү диэн кырдьыбыт оҕонньор кэпсиир буолара.
13. По рассказам одного старика, в далёкие времена первопредок Ёргюётского наслега человек по имени Кюрэнчэ ходил охоту с луком, железным копьем и пальмой-батыйа.
Күһүн буоллаҕына ох саатынан, бэл, тайаҕы суоллаан, батыһа сылдьан, үөмэн ардыгар бултаһара үһү.
А осенью, говорят, он даже иногда сохатого выслеживал и убивал выстрелом из лука.
Оттон мас көтөрүн иҥиир туһаҕынан туһахтыыра үһү.
А боровую дичь добывал силками, сделанными из сухожилий животных.
Күһүн бултаабыт булдун этин мунньан, тоҥорон кыһыҥҥыга хаһаанара үһү.
Говорят, он запасался на зиму, запасаясь добычей от осенней охоты.
14. Эдэр соҕус эрдэхпинэ, биирдэ Өргүөт киһитин кытта Баттах Өндүрэйи кытта Өлүөхүмэҕэ иккиэн аргыстаһан сыарҕалаах атынан айаннаан сылдьыбыппыт.
14. По молодости я как-то на лошадях, запряженных в сани, ехал вместе с человеком по имени Баттах Андрей из Ёргюётского наслега в Олёкму.
Ол киһим ыһыга — аҥаардас үөлбүт собо уонна хохту, хаппыт балык этэ, онтукатын хобордооххо арыыга хооруйан уотка сылытан сиир этэ: «Биһиги Өргүөттэр былыр-былыргаттан өбүгэбит Күрэнчэ саҕаттан, аһылыкпыт хохту балык, булт этэ.
На дорогу у него с собой были только караси, печёные на рожке и вяленый озерный гольян — хохту, которые он ел, разогревая на масле в сковороде. «У нас, у ёргюётцев, испокон веков, нашего предка Кюрэнчэ повелось, потреблять в пищу вяленый озерный гольян — хохту и всякую добычу от охоты.
Бурдук диэни былыр билбэтэх дьоммут».
Мы издревле не ведали мучного», — говорил он.
«Биһиги төрдүбүт Күрэнчэ диэн киһи сүөһүтэ суох балыксыт саха эбитэ үһү.
Наш первопредок человек по имени Кюрэнчэ, не держал домашнего скота и был рыбаком.
Оннук хатарбыт балыгыттан сороҕун дьоҕус буор оҥкучах хаһан хатырыгынан эккиннээн — ойоҕостоон, аллараа түгэҕин туоһунан тэлгэтэн олбохтоон баран хас да муҥ хохтуну онно кутан кыһыҥҥыга хаһаанара үһү», — диэн Баттах Өндүрэй кэпсиирин өйдүүбүн.
Помнится, как рассказывал Баттах Андрей, на зиму он готовил припасы так: выкопав небольшую яму, с четырех сторон обкладывал корой лиственницы, а на дно стелил бересту, после этого укладывал туда пластами несколько тысяч-мунг вяленой рыбы.
Хаҥалас Оломо 1 1979 с. тохсунньуга журналист С.П. Саввинов миэхэ Хаҥалас Оломун туһунан маннык үһүйээни суруйан бэлэхтээбитэ: «Ороһу Үс Көлүйэнэн ааттанан олорор кэмигэр Быыгынас диэн саха оҕонньоро олорбут.
Оломо Хангаласа 1 В январе 1979 г. журналист С. П. Саввинов подарил мне написанное им предание об Оломо Хангаласа: «В то время, когда Оросу называлось Юс Кёлюйя (Три озерца) жил старик якут по имени Быыгынас.
Уон оҕолоох (бастакыта кыыс, тоҕуһа уол).
Имел десятерых детей (первая дочь и девять сыновей).
Олортон бастакы уола Халан Тулааһын, эмиэ хаһыс эрэ уола Ньүөгү Бөҕө диэн эбиттэр.
Первого из них звали Халан Тулаасын, также которого-то сына — Нюёгю Бёгё.
2 Хаҥалас ойуунун (сэрии баһылыга, буойун) сэриитэ кэлбит.
2 Прибыли воины хангаласского шамана (предводитель войны, воин).
Дыгын ыраахтааҕы дьонноро, маҥнай Ньурба сирин (онно Хаҥаластар бааллар) сэриилээн ылан, кыаҕыран бараннар, Куорамыкыга кэлбит буолуохтаахтар.
Люди царя Дыгына сначала завоевали земли Нюрбы (там тоже есть хангаласцы), окрепли, стали могущественнее, прибыли в Куорамыкы.
Тимир түүр бэргэһэлээх, тирии төгүрүк куйахтаах, кэтии дьапталҕа тимир биитэр дьэс таҥастаах эбиттэр.
Они носили железные головные шапки тююр, кожаные круглые кольчуги, плоские железные либо медные одеяния.
Аттаах сэрии.
Конные воины.
3 Үс Көлүйэ кырдьаҕаһа эмиэ сэриигэ үөрүйэх.
4 Старец из Юс Кёлюйя тоже был воином.
Быыгынас, уолаттарын, кулуттарын-чаҕардарын, чугас ыалларын хомуйан, билиҥҥи Харбалаах туһаайыытынан эрдэ соҕус чугуйбут.
Быыгынас, собрав сыновей, челядь, близких, родню, заблаговременно отступил по направлению теперешнего Харбалааха.
Сэбилэниилэрэ эмиэ үҥкүү, батас, ох саа, төгүрүк, тутуу, сүгүү куйах, кэтии иилэҕэс куйах (кольчуга).
Они были вооружены также копьями, батасами (см. выше), луками, круглыми, ручными, заплечными кольчугами, кольчугами из цепей.
Бадарааннаах уһун толоону эрдэ туораан, ойуур саҕатыгар тоһуйа сыппыттар.
Пересекли болотистую длинную долину, ожидали у опушки леса.
Уолаттара бары бааллара үһү.
Говорят, были все сыновья старика.
5 Хаҥаластар, тиийэн кэлэн, уулаах толоону оломното кэстэрэн испиттэр.
5 Хангаласцы добрались, начали переходить вброд реку.
Инники — Хаҥалас ойууна.
Впереди — хангаласский шаман.
Түүрүттэн сирэйин сабар салбырҕас тимири (забрало) аллараа тардынар. Уолугун үүтүнэн эрэ, хабдьы төбөтүн курдук, тиэрбэстии хайаҕас көстөр.
Опускает забрало на лицо. Видно только кольцеобразное отверстие у надключичной ямки размером с голову куропатки.
Баҕар, тыынар салгына киирэр сирэ буолуо.
Возможно, оно давало возможность дышать.
6 Быыгынас уолугар Ньүөгү Бөҕөҕө: Хабдьыны харахха табарыҥ үчүгэй аҕай дии.
6 Быыгынас говорит своему сыну Нюёгю Бёгё: — Ты же хороший стрелок, попадаешь куропатке в глаз.
Хаҥалас ойуунун уолугун үүтүнэн түһэр эрэ! — диир.
Сможешь попасть в надключичную ямку хангаласского шамана?!
Курдары тахсан иһэн иҥнибит оҕу туура тарда сатыы-сатыы, тыына баарынан: Нүөлүтэр Охтоох Ньүөгү Бөҕө буол!
Тот неистово кричит, пытаясь вынуть чуть насквозь не пробившую, застрявшую стрелу: — Да будешь ты Нюёгю Бёгё с Тупой Стрелой!
7 Быыгынастаах, Халан Тулааһыннаах, Ньүөгү Бөҕөлөөх, ытыалаан, ситэн үҥүүнэн тайыылаан, бэрт элбэх киһини өлөрбүттэр, Хомустаах күөлгэ диэри эккирэппиттэр.
7 Быыгынас, Халан Тулаасын, Нюёгю Бёгё убили довольно много людей, стреляя, некоторых догнав, закололи копьями, преследовали до озера Хомустаах.
Элбэх киһини, оломноон истэхтэринэ, сууһарбыттар.
Немало людей сразили, пока те переходили брод.
Онтон бэттэх ити толоон Хаҥалас Оломо диэн ааттаммыт.
С тех пор эта долина называется Оломо (брод) Хангаласа.
Ньүөгү Бөҕөҕө эбиискэ Ньүөлүтэр Охтоох диэн бочуоттаах аат иҥмит».
Более того, Нюёгю Бёгё присвоено почетное имя Нюёлютэр Охтоох (с Тупой Стрелой)».
8 Ити үһүйээн иккис варианын 1983 с., атырдьах ыйын 14 күнүгэр, "Бастакы Ыскааһап — хотуур ортото" диэн чопчулуу-чопчулуу, филологическай наука кандидата Г.Р. Кардашевскай суруйан биэрбитэ.
8 Второй вариант данного предания написал кандидат филологических наук Г. Р. Кардашевский 14 августа 1983 г., уточняя: «Первый Ыскаасап (Спас) — середина косовицы (21 августа)».
Аны ону ааҕыахха: «Хаҥалас Оломо, Эрэһэ Суурда.
Давайте теперь его прочитаем: «Оломо Хангаласа, Суурда Эрэсэ.
Итинник ааттаах миэстэлэр Үөһээ Бүлүүгэ, Ороһу нэһилиэгэр, Быракаан үрэх эйгэтигэр бааллар.
Места с такими названиями есть в с. Оросу Верхневилюйского улуса, в окрестностях речки Быракаан.
Сахалар Дьокуускай диэкиттэн бастаан Бүлүү сирин булалларын саҕана Тыгын сиэнэ, Мадьара уола, Күчэнэх биитэр Хара Бытык, Кылыыһыт ойуун диэн Хаҥалас атамаана, Ньурба сирин дугуйдаан, Дьөҥкүүдэ күөлү булан, олохсуйбут.
Во времена начала переселения якутов в Вилюйские земли со стороны Якутска прибыли внук Тыгына, сын Маджары, Кючэнэх или Хара Бытык, атаман Хангаласа, шаман по имени Кылыысыт заселился в просторах Нюрбы, в окрестностях озера Джёнкюдэ.
Кинилэр Дьокуускайтан Ньүүйэ үрэҕинэн быһа түһэннэр, Сунтаар диэкинэн кэлбит быһыылаахтар.
Они, по-видимому, прибыли со стороны Сунтара из Якутска, пересекая речку Нюйэ.
9 Күүстээх Күчэнэх (Хара Бытык, Кылгыыһыҥ ойуун) Дьөҥкүүдэни баһылаан баран, өрүһү таҥнары батан, өссө атын үтүө дойдулары сабардыыр санааламмыт.
9 Кюстээх Кючэнэх (Хара Бытык, шаман Кылгыысын), овладев Джёнкюдэ, решил спуститься вниз по реке и покорить новые прекрасные земли.
Кини, сэһэн быһыытынан, түөрт-уонча киһилээх Үөһээ Бүлүү диэки айаннаабыт.
По рассказам, он отправился в путь по направлению к Верхневилюйску с войском из 40 человек.
Ол иһэн, илин диэкиттэн, Нам сириттэн Мымаак кинээс сиэнэ дуу, быраатын уола дуу Быыгынас ойуун диэн киһи дьоннорун кытары иһэллэрин истибит.
Находясь в пути, услышал о двигавшихся с востока то ли людей внука князя Мымаака с местности Нам, то ли воинов сына его брата шамана Быыгынаса.
Быыгынастаах ону билбиттэр уонна Быракаан үрдүгэр тоһуур тэрийбиттэр.
Быыгынас со своими воинами прознали об этом и устроили засаду над Быракааном.
Быыгынас Мүөлүтэр Охтоох Мүөгү Бөҕө, Халан Тулааһын, Тор Маҕайылык диэн уолаттардаах уонна Куоҕай Моҕус диэн атастаах эбит.
Быыгынас был вместе с сыновьями Мюёлютэр Охтоох Мюёгю Бёгё, Халан Тулаасыном, Тор Магайылыком и с товарищем Куогай Могусом.
Сарсыарда күн тахсан эрдэҕинэ, хаҥаластар элбэх буолан, куйахтара килбэҥнээн, тиийэн кэлэн, үрэх оломугар кэстэрэн киирэн, аттарын уулата турбуттар.
Утром с восходом солнца множество хангаласцев с поблёскивающими кольчугами пересекли речку вброд и стали поить своих лошадей.
Намнар, аҕыйахтара бэрт буолан, дьулайбыттар.
Поняв, что уступают количеством, намские отступили.
Ытыһыа суох курдук буолбуттар.
Казалось бы, решили не воевать.
Ол түгэҥҥэ уолаттар аҕалара Быыгынас ойуун саҥа аллайбыт: Мүөгү уолум, толоон уҥуор олорор куруппааскыны моонньоох баһын быһа ытан кэбиһэбин диэн кэпсиириҥ дии.
В этот момент шаман Быыгынас воскликнул: — Сын мой Мюёгю, ты ведь рассказывал, что можешь подстрелить сидящую по ту сторону долины куропатку в голову.
Уолугун оҥойор үүтүгэр түһэрбит.
Попал ровно в ту ямочку.
Кылыыһыт ойуун өлөр кыланыытын кыламмыт: Бу хайдах, хараҕым сабыллан, оноҕос кэлэрин көрбөккө хаалбыт сорбунуй!
Шаман Кылыысыт издал смертельный вопль: — Как это я не увидел вылетающую стрелу, неужто ослеп!
Мүөлүтэр Охтоох Мүөгү Бөҕө баар сурахтааҕа.
Говорили, тут есть Мюёлютэр Охтоох Мюёгю Бёгё.
Ол сиэтэ быһыылаах! — диэбит.
Видимо, он меня погубил! — прокричал.
10 Ити кэнниттэн намнар, харса суох ытыалаан, кыырайталаан хаҥаластар уонтан тахса киһилэрин былдьаабыттар.
10 После этого намские начали наступать, выстреливая без остановки, и уложили более десяти хангаласцев.
Хаҥаластар тэриллиилээхтик кыайан утарсыбакка, куотар айдааныгар барбыттар.
Хангаласцы не успели быстро собраться и пустились в бега.
Намнар, атынан эккирэтэ сылдьан, охтортообуттар.
Намские перебили их, преследуя верхом на лошадях.
Онуоха Кылыыһыт ойуун быраата дуу, туга дуу Эрэһэ ойуун диэн баара, бөрө буолан, тула сүүрэ-сүүрэ, иччилээхтик улуйбута үһү.
Тогда то ли брат, то ли неизвестный человек шамана Кылыысыта шаман Эрэсэ, превратившись в волка, бегал вокруг и выл очень страстно.
Ол иһин, ойуунтан дьиксинэннэр, ылбыт сылгыларын аҥарын хаҥаластар кэннилэриттэн кыйдаабыттар.
Посему, побоявшись шамана-волка, хангаласские прогнали прочь половину отнятых лошадей.
Ол Эрэһэ ойуун, фольклортан сылыктаатахха, убайа өлбүт сиригэр, суурт туттан, олорбут, убайын харайбыт чинчилээх.
Тот шаман Эрэсэ, согласно фольклору, заселился на месте смерти брата, там же похоронив его и построив стойбище.